Wieś Harsz (Mazury) to jedna z najbardziej urokliwych miejscowości w rejonie północnego zachodu Wielkich Jezior Mazurskich. To nie tylko piękne jezioro Harsz, ale również spotkanie z kulturą i sztuką regionalną, legendami czy slowlife’owy wypoczynek

Harsz na mapie Mazur

Harsz – miejscowości w pobliżu

Obszar sołectwa to esencja tego, czym są Mazury i polska wieś. Harsz znajduje się niecałe 20 kilometrów na północ od Giżycka i ledwie 11,5 kilometra na południe od Węgorzewa. Leży pomiędzy jeziorami Mamry, Dargin oraz nad zamkniętym jeziorem Harsz. Położony jest bezpośrednio w jego linii brzegowej, co sprawia, że okolica jest niezwykle malownicza.

W pobliżu Harszu znajdują się takie miejscowości jak Sztynort, Kietlice, Ogonki, a kilkanaśnie kilometrów na południe znajduje się Pierkunowski Róg i Pierkunowo.

Harsz – położenie administracyjne

Miejscowość leży w Gminie Pozezdrze, w powiecie Węgorzewskim i oczywiście województwie Warmińsko-Mazurskim. Do granicy z Rosją, a konkretnie do Rudziszek, jest zaledwie 24 kilometry. Zatem jest to ścisły pas nadgraniczny. Zarówno Węgorzewo, jak i Harsz niegdyś należało do województwa Suwalskiego.

W różnych źródłach można przeczytać, że Harsz składa się z dwóch części, nowej i starej. Nowy Harsz jest jednak przysiółkiem wsi Harsz. Sam Harsz liczy obecnie 443 mieszkańców (2023) i przynależą do niego przysiółek Róg, Kalskie Łąki, Kirsajty, Nowy Harsz, Skłodowo i Zdorkowo, część wsi Bucholc (dawny PGR) oraz kolonia (Kolonia Harsz).

Harsz – jak dojechać

Mimo tego, że jezioro Harsz jest akwenem zamkniętym, żeglarze poruszający się po województwie warmińsko-mazurskim znają doskonale zarówno zbiornik, jak i pobliskie miejscowości, w tym właśnie Harsz. Dlaczego?

Wybierając się do Sztynortu zarówno od strony północnej, jak i południowej, a więc z Węgorzewa i Giżycka, należy przejechać właśnie przez wieś Harsz.

Harsz – atrakcje w najbliższej okolicy

Wokół wsi Harsz zlokalizowane są lasy, jeziora oraz łąki. W niewielkiej odległości znajdują się liczne atrakcje turystyczne takie jak pałac w Okowiźnie, bunkry z II Wojny Światowej, a konkretnie kwatera Himmlera o kryptonimie „Hochwald” oraz Kwatera Główna Niemieckich Wojsk Lądowych w Mamerkach. Gmina Pozezdrze to także Rezerwat przyrody Piłackie Wzgórza oraz zabytkowe budynki parafialne, między innymi Kościół pw. Świętego Maksymiliana Kolbe w Kutach oraz odbudowany w 1923 roku Kościół pw. Świętego Stanisława Kostki w Pozezdrzu.

Pobliskie miasta

W pobliskim Węgorzewie znajdują się warte uwagi miejsca. Zobaczymy tam Zamek Krzyżacki, Muzeum Kultury Ludowej ze Skansenem, zabytkowy Kościół Piotra i Pawła z najstarszymi w regionie organami czy odwiedzimy Cmentarz Wojenny Jagerhohe z okresu I Wojny Światowej, na którym znajduje się punkt widokowy nad Jeziorem Święcajty.

A dla miłośników odpoczynku na piasku do dyspozycji jest jezioro Mamry oraz miejska plaża o tej samej nazwie.

Krajobraz i natura wokół Harszu

Wieś Harsz znajduje się w otoczeniu wielu małych jezior takich jak Stręgiel, Dgał Mały, Dgał Wielki, Lemięt, Warniak oraz Harsz. To ostatnie składa się z dwóch części: Jezioro Wielki Harsz na południu (zwane również Duży Harsz) oraz Mały Harsz (zwane Harsz Mały) na północy, które połączone są ze sobą przesmykiem.

Z pominięciem przysiółków wieś charakteryzuje zwarta, lecz nieregularna zabudowa. Wieś niestety nie leży bezpośrednio na Szlaku Wielkich Jezior Mazurskich, jednak nie zmienia to faktu, że możemy cieszyć się tu mazurskimi krajobrazami. Duże jeziora leżące na szlaku, takie jak Jezioro Święcajty czy Jezioro Dargin i jezioro Kisajno są jednak w niedużej odległości od wsi, dlatego Harsz może okazać się świetną bazą wypadową.

We wsi napotkamy drewniane rzeźby różnej wielkości stworzone przez miejscowych twórców.

Historia wsi Harsz

Harsz został założony w 1550 roku przez Macieja Guta ze Świder. Wówczas była to wieś Skarsaw. Nazwa pochodziła od pruskiej nazwy jeziora. Powstała na 80 włókach ziemi. W 1600 roku mieszkało tu 48 chłopów i 10 zagrodników.

W 1710 roku wieś została dotknięta dżumą, na którą wówczas zmarło aż 311 osób, a więc niemal cała tamtejsza populacja.

Skarsaw był wsią królewską. Z informacji wynika, że w 1858 roku liczyła 685 osób. W 1938 zatem zaraz przed II Wojną Światową mieszkało to już 811 osób i już wtedy wieś urzędowo nazywała się Haarszen, jednak jeszcze w tym samym roku zmieniono pisownię na Haarschen.

Harsz pochwalić mógł się szkołą, która pierwszych uczniów zaczęła kształcić w 1737. W 1847 uczęszczało do niej 129 dzieci, z których niemal połowa znała język polski. Szkoła była dwuklasowa i uczyło w niej dwóch nauczycieli.

W 1935 roku liczba uczniów szkoły wynosiła 138 i uczyło w niej troje nauczycieli.

Legenda o upiorze pożerającym własne ciało

Z zarazą wiąże się również legenda, mówiąca o tym, że we wsi panowało przekonanie, że za śmierć mieszkańców odpowiada upiór pożerający własne ciało.

Wieśniacy uznali, że aby zatrzymać dżumę, należy znaleźć upiora, odciąć mu głowę, włożyć pod pachę i zakopać. Co raz znajdowano upiora i stosowano procedurę. Jako że zaraza nie ustępowała, szukano kolejnego i proces powtarzano. Niestety, skutek był odwrotny od zamierzonego, ponieważ to właśnie poszukiwania upiora sprawiały, że dżuma się rozprzestrzeniała.

Jezioro Harsz

Mówiąc o Harszu, nie można zapomnieć o bliskości jeziora. Jezioro Harsz jest to mały akwen bez połączenia z Jeziorem Mamry umożliwiającym żeglugę śródlądową, a ponadto objęty jest strefą ciszy, zatem niemożliwe jest używanie łodzi motorowych zakłócających spokój bogatej faunie i florze otaczającej jezioro. Znajduje się również na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu. W najgłębszym miejscu ma 47 metrów, a powierzchnia jeziora wynosi 216,20 ha.

Wędkarstwo w Harszu

Jezioro Harsz zlokalizowane jest na terenie obwodu zarządzanego przez Polski Związek Wędkarski. Decydując się na wędkowanie w jeziorze, złowimy ryby takie jak: szczupak, leszcz, sieja płoć czy okoń. Harsz zarybiany jest szczupakiem, stąd wynika popularność zbiornika wśród wędkarzy.

Miejsca wokół jeziora umożliwiają odpoczynek w ciszy i spokoju. Wokół linii brzegowej zbiornika znajdują się przede wszystkim lasy i pola. Przeczytaj więcej o jeziorze Harsz.

Porty w okolicy

Co prawda po jeziorze nie pływają żadne żaglówki, w samym Harszu istnieje kilka małych pomostów. Wypożyczyć można łodzie wiosłowe, aby wypłynąć na ryby.

W Harszu nie ma żadnego portu. Znajdziemy je jednak w tej samej gminie, w pobliskich przysiółkach. Dostępne są tu między innymi Port Zdorkowo z Ekomariną, Keja Melnik, Przystań Żeglarska Skłodowo czy port Nowy Harsz.

Stara Szkoła w Harszu i galeria

Dużą atrakcją jest pensjonat zlokalizowany w Starej Szkole w Harszu. Stara Szkoła to idealne miejsce do odpoczynku. Położony jest w dogodnym miejscu zaledwie kilka kroków od jeziora, a ponadto tuż przy drodze i plaży. Dla gości udostępnione są kajaki, rowery, czy galeria. Istnieje też możliwość wypożyczenia rowerów i przejażdżki na pobliskim szlaku rowerowym. Na terenie ośrodka znajduje się plac zabaw. Okresowo dla gości pensjonatu organizowane są tam zajęcia ruchowe, między innymi zajęcia jogi.

Z okien Szkoły rozciąga się piękny widok na Jezioro Harsz. Aby dotrzeć do jeziora, wystarczy przejść przez jezdnię.